Mô hình hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo toàn diện có thể áp dụng tại Việt Nam

Thứ ba - 26/08/2025 00:01

Trải qua thời gian dài trực tiếp triển khai và thực hiện các hoạt động Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, và dựa trên các nghiên cứu và thực tiễn về hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (ĐMST) ở Việt Nam và quốc tế, tôi thiết kế một mô hình toàn diện, linh hoạt, có thể áp dụng từ cấp địa phương (tỉnh/thành phố) đến cấp trung ương (quốc gia).

Mô hình hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo toàn diện có thể áp dụng tại Việt Nam

Mô hình này lấy cảm hứng từ các khung lý thuyết như Startup Genome, MIT's Stakeholder Framework, và các báo cáo của ADB, OECD về hệ sinh thái khởi nghiệp, đồng thời tích hợp các yếu tố đặc thù của Việt Nam như Đề án 844/QĐ-TTg (hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp quốc gia đến 2025), Luật Hỗ trợ Doanh nghiệp nhỏ và vừa, và các nghị quyết về Cách mạng Công nghiệp 4.0.
Mô hình được gọi là VI-ECO Model (Vietnam Innovation Ecosystem Model), được xây dựng theo cấu trúc phân tầng, với 8 trụ cột chính (pillars) kết nối lẫn nhau thông qua các mối quan hệ hợp tác và dòng chảy thông tin/vốn. Mô hình nhấn mạnh tính bền vững, bao gồm đo lường hiệu quả và điều chỉnh theo quy mô. Nó có thể được triển khai theo cách "bottom-up" (từ địa phương lên quốc gia) hoặc "top-down" (chính sách quốc gia hướng dẫn địa phương), đảm bảo tính thích ứng với điều kiện kinh tế - xã hội của từng cấp độ.
1. Cấu trúc tổng thể mô hình
Mô hình được hình dung như một hệ sinh thái hữu cơ, với các trụ cột là "cây cối" (thành phần chính), "dòng sông" (tương tác và dòng chảy), và "đất nền" (chính sách và hạ tầng). Ở trung tâm là Doanh nhân và Startup – động lực cốt lõi. Các trụ cột khác hỗ trợ và nuôi dưỡng chúng.

Trụ cột 1: Doanh nhân và Startup Lõi của hệ sinh thái, bao gồm cá nhân, nhóm khởi nghiệp với ý tưởng ĐMST dựa trên công nghệ, trí tuệ nhân tạo, kinh tế xanh, v.v. Tác động: Khuyến khích sáng tạo, tạo việc làm và giá trị kinh tế. Áp dụng cấp tỉnh: Tập trung vào startup địa phương (ví dụ: startup nông nghiệp công nghệ cao ở Đồng Bằng Sông Cửu Long). Áp dụng cấp quốc gia: Kết nối startup toàn quốc qua các nền tảng như Vietnam Startup Ecosystem Platform.
Trụ cột 2: Tài chính và Đầu tư Bao gồm quỹ đầu tư mạo hiểm (VC), nhà đầu tư thiên thần, ngân hàng, quỹ nhà nước (như Quỹ Đầu tư Khởi nghiệp Sáng tạo Quốc gia), và crowdfunding. Tác động: Cung cấp vốn từ giai đoạn ý tưởng đến mở rộng (seed funding đến Series A/B). Áp dụng cấp tỉnh: Thiết lập quỹ địa phương (ví dụ: Quỹ hỗ trợ startup TP.HCM theo Nghị quyết 98/2023/QH15). Áp dụng cấp quốc gia: Quản lý quỹ trung ương, thu hút đầu tư nước ngoài (hiện Việt Nam có hơn 200 quỹ VC hoạt động).
Trụ cột 3: Hỗ trợ và Dịch vụ Các tổ chức như vườn ươm (incubators), tăng tốc (accelerators), không gian làm việc chung (co-working spaces), và trung tâm hỗ trợ (ví dụ: Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Quốc gia theo Nghị định 94/2020/NĐ-CP). Tác động: Cung cấp mentoring, đào tạo kỹ năng, và hỗ trợ pháp lý. Áp dụng cấp tỉnh: Xây dựng trung tâm địa phương (ví dụ: Tech Hub tại Đà Nẵng theo Nghị quyết 136/2024/QH15). Áp dụng cấp quốc gia: Mạng lưới quốc gia kết nối 20 trung tâm khởi nghiệp hiện có.
Trụ cột 4: Giáo dục và Nhân tài Trường đại học, viện nghiên cứu, chương trình đào tạo khởi nghiệp (ví dụ: Đề án 1665 hỗ trợ học sinh sinh viên khởi nghiệp). Tác động: Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, nghiên cứu R&D, và chuyển giao công nghệ. Áp dụng cấp tỉnh: Hợp tác với đại học địa phương (ví dụ: UEH tại TP.HCM thúc đẩy khởi nghiệp liên ngành). Áp dụng cấp quốc gia: Chương trình quốc gia như Chiến lược Khoa học Công nghệ 2021-2030 (Quyết định 569/QĐ-TTg).
Trụ cột 5: Chính sách và Quy định Vai trò của chính phủ trong ban hành luật pháp, ưu đãi thuế, sandbox (môi trường thử nghiệm), và hỗ trợ (ví dụ: Luật Hỗ trợ Doanh nghiệp nhỏ và vừa 2017, Nghị quyết 52-NQ/TW về CM 4.0). Tác động: Tạo môi trường pháp lý thuận lợi, giảm rào cản. Áp dụng cấp tỉnh: Thí điểm chính sách địa phương (sandbox công nghệ tại TP.HCM). Áp dụng cấp quốc gia: Khung chính sách thống nhất, như Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá ĐMST.
Trụ cột 6: Hạ tầng Hạ tầng số (internet tốc độ cao, AI cloud), hạ tầng vật chất (khu công nghệ cao), và logistics. Tác động: Hỗ trợ vận hành và mở rộng startup. Áp dụng cấp tỉnh: Phát triển khu công nghệ địa phương (ví dụ: Khu Công nghệ cao Đà Nẵng). Áp dụng cấp quốc gia: Mạng lưới hạ tầng quốc gia, kết nối với ASEAN.
Trụ cột 7: Văn hóa và Cộng đồng Xây dựng văn hóa khởi nghiệp (không sợ thất bại), sự kiện (Techfest, Startup Day), và mạng lưới cộng đồng. Tác động: Khuyến khích tham gia, chia sẻ kinh nghiệm. Áp dụng cấp tỉnh: Tổ chức sự kiện địa phương (ví dụ: Ngày Khởi nghiệp tỉnh Đồng Nai). Áp dụng cấp quốc gia: Các chương trình quốc gia như Chương trình 897 hỗ trợ thanh niên khởi nghiệp.
Trụ cột 8: Thị trường và Mạng lưới Quốc tế Tiếp cận khách hàng, xuất khẩu, và kết nối toàn cầu (hợp tác với Silicon Valley, ASEAN). Tác động: Mở rộng thị trường, thu hút đầu tư nước ngoài. Áp dụng cấp tỉnh: Kết nối với thị trường địa phương và tỉnh lân cận. Áp dụng cấp quốc gia: Tham gia các hiệp định như CPTPP, thu hút FDI vào startup.

2. Tương tác giữa các trụ cột (dòng chảy trong hst)
Các trụ cột không hoạt động độc lập mà kết nối qua:

Dòng chảy Vốn: Từ Tài chính đến Startup, hỗ trợ bởi Chính sách (ưu đãi thuế).
Dòng chảy Kiến thức: Từ Giáo dục đến Hỗ trợ, lan tỏa qua Cộng đồng.
Dòng chảy Công nghệ: Từ Hạ tầng đến Thị trường, thúc đẩy bởi Chính sách sandbox.
Mạng lưới Hợp tác: Sử dụng nền tảng số (app, platform) để kết nối, ví dụ: Mạng lưới khởi nghiệp Việt Nam (theo Đề án 844). Ở cấp tỉnh, tương tác tập trung nội bộ; ở cấp quốc gia, mở rộng liên kết giữa các tỉnh và quốc tế, đảm bảo tính "nested" (lồng ghép) như OECD mô tả.

3. Áp dụng theo cấp độ

Cấp Tỉnh (Địa Phương): Tập trung vào quy mô nhỏ, tận dụng lợi thế địa phương (ví dụ: startup du lịch tại Quảng Ninh). Bắt đầu bằng đánh giá hiện trạng (số startup địa phương ~100-500), xây dựng 4-6 trụ cột chính, phối hợp với trung ương qua báo cáo hàng năm. Chi phí ước tính: 50-200 tỷ VND/năm, từ ngân sách tỉnh và đối tác.
Cấp Quốc Gia (Trung Ương): Phối hợp toàn quốc, với Bộ Khoa học Công nghệ làm đầu mối. Mở rộng tất cả 8 trụ cột, đặt mục tiêu như Nghị quyết 57-NQ/TW (tăng doanh nghiệp ĐMST lên 40% vào 2030). Kết nối với quốc tế, theo dõi qua Chỉ số StartupBlink (Việt Nam xếp hạng 56 toàn cầu năm 2024).

4. Đo lường và đánh giá hiệu quả
Sử dụng các chỉ số KPI:

Số lượng startup mới (mục tiêu: +20%/năm).
Tổng vốn đầu tư (hiện Việt Nam ~3.2 tỷ USD năm 2024).
Tỷ lệ sống sót startup (trên 50% sau 3 năm).
Xếp hạng toàn cầu (Global Startup Ecosystem Index).
Khảo sát hài lòng của doanh nhân. Công cụ đo lường: Báo cáo hàng năm (theo Startup Genome), công cụ số như dashboard trực tuyến.

5. Thách thức và giải pháp

Thách thức: Thiếu vốn, nhân tài, và phối hợp giữa các cấp.
Giải pháp: Tăng cường đào tạo (Đề án 1665), thu hút đầu tư nước ngoài, và xây dựng luật riêng về ĐMST (Dự thảo Luật Khoa học Công nghệ 2025).

Mô hình VI-ECO này có thể được triển khai ngay, với giai đoạn thử nghiệm tại 3-5 tỉnh (TP.HCM, Hà Nội, Đà Nẵng). Nếu cần, có thể điều chỉnh cho từng địa phương khác, dựa trên dữ liệu cụ thể hoặc của từng vùng, tỉnh.

Tác giả bài viết: Nguyễn Hữu Thi

Nguồn tin: Vinathis Finance - vinathis.com